Ixiar Rozas (lasarte-Oria, 1972), oraindik idazle aski gaztea izanagatik, gisa guztietako generoak landutako idazlea dugu (antzerkia, haur eta gazte literatura, nobela, narrazioak, poesia...). Gainera, Euskal Herrian urtero egiten diren jardunaldi kultural interesgarrienetako baten,
Periferiaken, partaide da. Urte honetan bertan bere azken nobela argitara eman du,
Negutegia, eta horren karietara hainbat gaiz mintzatzeko parada izan dugu elkarrizketa honetan.
-Nolakoa izaten ari da dagoeneko urte erdiko ibilbidea izan duen zure azken lanaren, Negutegiaren, harrera?Liburua bere ibilbidea egiten doa, astiro doa aurrera, ibai batera botila bat botatzen duzunean bezala. Maila pertsonalean oso pozik nago, inguruko eta ez hain inguruko jendearen iritziak iristen zaizkit. Eta hori satisfazio handia da. Eta maila ofizialean, kritika ona izaten ari da.
-Liburuak tonu lirikoa duela esan da eta badirudi, gainera, barru-barrutik idatzitako liburua dela, ia gelditu gabe obsesiboki idatzitakoa. Nago, ordea, idazketa prozesua dirudien bezain espontaneoa ez dela izan… Intentsitatea bilatu dut, hizkuntza poetiko jakin bat, egoera jakin batzuk, pertsonaien barne mundu bat. Eta hori bilaketa luzea izan da, bost urte baino gehiago iraun duena. Alde batetik, beste proiektuetan murgilduta egon naizenez liburuari ezin niolako nik nahi nuen denbora guztia eskaini; baina bestetik ere, luzea izan da prozesua liburuak berak denbora eskatzen zidalako. Denbora bilatzen egoteko, eta denbora bilatzen ari nintzen forma eta edukiarekin eman arte. Urte hauetan beste hizkuntza edo esparru artistikoetan egin ditudan lanak, dantzan, antzerkian, hainbat gauzetan, horiek ere liburuan daude, ez fisikoki, ezin dira ikusi, baina nik badakit hor daudela.
-Iruditzen zait eleberriaren bertute handienetako bat gatazka pertsonalak eta kolektiboak elkarloturik adierazteko modua izan dela. Lehenengo pertsona indartsuak dira idazten dutenak, baina atzean zibilizazio eta mundu oso baten drama ezkutatzen da.Liburuko hiru pertsonaia nagusiak zentrorik gabe geratu dira. Eta zentro eza horrek etengabeko mugimendu batera bultzatzen ditu, bilaketa batera. Esango nuke, orokorrean hitz eginda, deserrotzea ez dela inoiz hautu bat. Negutegian deserrotze hori jaioterriak, heriotzak, desamodioak, egungo prekarietateak eta bizi baldintzak bultzatua dago. Ondorioz, pertsonaiek marrak egiten dituzte beren geografia pertsonaletan bilaketan dauden bitartean. Eta geografia pertsonal horiek, munduan, eta zehazki, Europan gertatzen ari diren eta historian zehar gertatu diren hainbat gertakizunekin gurutzatzen dira, besteak beste, beren aiton-amonen bizipenekin.
-Aipatzen duzun deserrotze hori egungo munduaren ezaugarritzat hartzen da (hor ditugu esaterako "ez-lekuak", "jendetza" bezalako kontzeptuak). Ez dugu hemen berehalakoan mundua konponduko, baina anabasa egoera honetan ikusten al duzu esperantzarako biderik?Aipatzen dituzun bi gaietaz eztabaidatu izan dugu Periferiak-eko solasaldi eta hitzaldietan. “Jendetza”-ren kontzeptuak “masa”-ren kontzeptuari erantzuten dio, nolabait. “Jendetza” kontzeptuaren baitan biltzen dira gaurko subjektibitate heterogeneoak, alderdi jakin batean militatu gabe politikoki erantzun bat ematen dutenak. Ez nuke deserrotze-aren adibidetzat jarriko, kontrakoa baita, arazoei modu aktiboan erantzuteko beharra. Ez-lekuen gaiaz ere asko idatzi eta hitz egiten da. Ez-lekuek, memoria eta ezaugarri gabeko leku horiek, astiro, ez-leku bilakatzen dituzte gure gorputzak ere. Ondorioak bistan dira. Gezurren labirintoa dokumentalean, tunelaren amaieran argi bilakatzen diren esaldi horietako bat dago: gezurrez osatutako labirinto batean bizi gara, harresi altuak dituena, eta harresien kontra talka egiten dugu buruarekin, behin eta berriro. Egoerari aurre egiteko pentsatzea, pentsamendua lantzea da irtenbide bakarra, headwork. Horixe idatzi zion Marcos komandante ordeak John Bergerri eskutitz batean.
-Mundu "postmoderno" honetako tekla garrantzitsuak ukitu dituzu: Carlo Giulaniren hilketa, emigrazioak, globalizazioa… Egun-eguneko gaiak izanagatik, ez dira antza, euskal literaturan maiz jorratu diren gaiak. Niri guztiz naturala egiten zait gai horietaz idaztea, emakume euskaldun, idazle eta gazte bezala kezkatzen nauten gaietako batzuk direlako. Erronka hori dugu gure egunerokotasunean, eta jakina, ez literaturan bakarrik: nola uztartu maila globala eta lokala.
-Negutegia Creative Commons lizentzia baten pean argitaratu duzue. Gure web orriko foroan eztabaida interesgarri bat eduki genuen lizentzia hauek direla eta, eta batez ere, "Ez merkataritzako" balditzarengatik (laburbilduz, kritikoek zioten baldintza hau ezin dela Copileft-tzat hartu Copyrightak bezala funtzionatzen duelako). Ez dakit zer iritzi duzun guzti honen inguruan eta bereziki Copyleft mugimenduari buruz.Sortzaileok egile eskubideekin egiten den negozioari aurre egin behar diogula iruditzen zait. Horrekin batera ideiak denonak direla ukaezina da. Nire idazketa aurretik irakurri ditudan eta bizitzan zehar irakurtzen joango naizen liburuetatik ere badator. Ikusten dudan zinematik, antzerkitik, entzuten dudan musikatik. Ez dakit Creative Commons-ek guztiz erantzuten dien kezka hauei, baina hein batean bai.
-Topikoak dio zure “belaunaldiak” literatura estetizistago bat egiteko joera izan duela orain arte, konpromisotik eta literatura “sozialetik” urrunago. Zure liburuetan, ordea, auzi sozial eta politikoen presentzia nahiko presentea da. Ba al dago halako belaunaldirik? Zentzurik al du belaunaldiez hitz egitea? Eta konpromiso santu horretaz?Zaila egiten zait urte eta geografia beretsuetan jaio izanagatik belaunaldiaz hitz egitea. Bestalde, errazegia da etiketak jartzea eta idazten duzuna eskola, korronte, estetika edo poetika jakin batean lerratzea. Gerta daiteke, eta gertatzen da, alde handia egotea liburu baten eta bestearen artean, egile berdinaren uztaz ari naiz. Konprimisoa, literatura konprometitua. Beno, eztabaida luzea da eta ñabardura asko dituena gainera. Maiz lehenengo lerrotik kutsu politikoa duten liburuak dira eraginkortasun politiko gutxiena dutenak, moralistak direlako, efektistak. Eta alderantziz: sutila denak, iradoki egiten duenak, indar handiagoa du. Nire ustez, literaturaz ari naiz, gakoa ez da edukia, forma baizik: nola idazten duzun jorratu nahi duzun gaia, ze irtenbide formala ematen diozun.
-Ildo horretan, sentitzen al duzu zure liburuen artean ezberdintasun nabarmenik? halako eboluzioren bat ba al dago zure karrera literarion?Karrera literario hitzak beldur pixka bat ematen du, atzera egiten dut gorputzarekin hori entzuterakoan. Errespetu handia diot idazle hitzari, idazle izatea ardura handiko lana delako. Baina aldi berean, idazlearen figura desmitifikatu egin behar dela uste dut, hau da, denok dugu barruan sormen ahalmena, Joseph Beuys-ek esaten zuena gogora ekarriz. Nire liburuetaz galdetzen badidazu, esango nuke, Negutegia-ko bilaketa modu konszienteagoan egin dudala, eta lehen esan bezala, luzeagoa izan dela prozesua. Izugarri gozatu dut denborarekin izan dudan jolas moduko hori, hitzei arnas gehiago ematen. Hitzak denborarekin nire belarrian aldaketarik ba ote zuten ikusteko aukera izan dut, ozen irakurtzerakoan hitzen doinua bilatuz.
-Ledig House International Writer Residency bekari esker New York-en egon zara bolada batez munduko beste bazter batzuetako idazleekin batera. Zelako esperientzia izan da? Han ezagutu duzun inoren obrarik gomendatu al zenezake?Lan egiteko, zure lanean zentratzeko, leku aproposak dira idazleen egonaldi hauek. Horretarako pentsatuak dira. Dena dela, ez da beka bat, egonaldi bat baizik. Esperientzia bereziak izan dira, bai New Yorkekoa eta baita Suizakoa ere. Aukera ona da beste idazleen prozesuak eta lanak gertutik ezagutzeko. Katharina Höckerren poesia eta Patricia Dunckerren lan batzuk gomendatuko nituzke.
-Beka, sariak eta abarrekoak direla-eta, inpresioa ematen du euskal literatura ez ote den, hein batean, subentzio-literatura bat. Nola ikusten dituzu sari eta beken kontu hau? Zertarako iruditzen zaizkizu baliagarri? Zein puntutaraino eragiten dute literatura eta idazleen autonomian?Hau ere eztabaida luzea da. Eta ezagutzen al duzu diru-laguntzik behar ez duen kulturarik? Erakunde publikoetatik kultura bultzatzea guztiz beharrezkoa da. Estatu Batuetan beste muturra dugu, hau da, kultur ekimen gehienek finantziatzio pribatua dutela. Multinazionalak eta hainbat enpresa pribatuetatik jasotzen dute dirua han. Eredu neoliberala litzateke hau. Ez dut gehiegi luzatu nahi, baina zerbait argitu nahi nuke: idazle gutxi batzuk dute salmentetik bizitzeko aukera. Besteok, idatziko badugu, bi aukera ditugu: beste lan batean aritu eta geratzen zaigun denbora literaturari eskaini, bikoizketa horrek batzuetan dakarren nekearekin; eta bigarrengo aukera diru-laguntzak dira, literatur lan bati behar duen denbora eskaini ahal izateko. Eta laguntza hauek ez dute idazleen autonomia baldintzatzen, nire kasuan ez behintzat.
-Periferiak proiektuaren bultzatzaileetako bat zara. Nola definituko zenuke proiektu hau? Zeintzuk dira bere helburuak? Nola sortu zen Periferiak antolatzeko ideia?Seigarren topaketak amaitu berri ditugu. Donostian izan dira, “Humano caracol: pentsamendua mugimenduan” izenburupean. Hiru urte daramatzagu topaketak Bilbon eta Donostian egiten. Pentsamendua, artea (zentzu zabalean) eta ekintza uztartzen ditugu. Gogoeta eta pentsamendu guneak sortzen dira topaketetan zehar proposatzen diren hitzaldi, tailler, laborategi eta antzerki ekintzekin, eta horrek esperientzien trukaketa bat ahalbideratzen du. Hizkuntza hibridoen laborategi bat sortzen da. Lehenego edizioa Livornon egin genuen, Italian. Behar bat izan zen orduan, eta orduz geroztik, merkatuaren ereduetatik kanpo dauden eta edukiak sortzen dituzten proposamenak egiten ditugu. Lantzen diren edukien artxibo lanari ere garrantzia handia ematen diogu.
-Orain arte Periferiak burutu dituen jardueretatik zeintzuk nabarmenduko zenituzke?Zaila egiten zait bat nabarmentzea. Dena dela, Joaquín Jordáren prozesuak gertutik bizi izana azpimarratuko nuke. Pertsona, sortzaile, pentsalari, inteligentzia handi bat izan da. Zendu den arte borrokatu duena. In memoriam. Jordárekin batera John Berger, Gianni Celati, Paolo Virno, John Holloway, Giovanni Arrighi, Belén Gopegui eta abar luze bat ezagutu izana aberasgarria izan da oso. Eta esate baterako, antzerki eta dantza taldeekin egin dugun Zubiak laborategia ere emankorra da. Beraz, Periferiak-en modu batean edo bestean parte hartu duten pertsona guztiak azpimarratuko nituzke.
-Ba al duzu egitasmo berririk esku artean?
Emine Sevgi Özdamar eta Dionisio Cañas idazleekin grabatutako bidaiekin dokumentala egingo dugu, eta horri heldu behar diot. Material ugari dugu edizio lana egiteko.
Bukatzeko, zeintzuk izan dira azken aldian gehien bete zaituzten obra eta idazleak? Euskaldunen artean? Pessoaren Il libro dell´inquietudine liburuaren edizio batekin ibili naiz denbora luzean, tarteka hartzen eta zatiak irakurtzen. Inoiz amaitzen ez den liburu horietakoa da, bueltatzen zarenero irakurketa berriak egiten dituzulako. Emine Sevgi Özdamarren obra ere irakurtzen ibili naiz. Euskaraz Bernardo Atxagaren Lekuak eta Karlos Linazasororen Denbora aleak poema liburuarekin izugarri gozatu dut.
