Kritika bera kritikatzea baino (ez dugu Editorea irakurri, eta beraz, ez gaude horretarako), iruzkinean azaltzen zaigun ideia bat kritikatzea da gure helburua. Ideia hau, gainera, Ibonek berak Pako Aristiren Gauza txikien liburua-a zela eta eginiko iruzkinean ere azaltzen zela uste dugu (modu inplizituagoan, akaso), eta honenbestez, kritikariak nahiko barneratuta daukan ideia dela. Hala ere, aurreratu dezagun segur aski guk ideia hau Ibonek berak aurkezten duen baino modu gordinagoan azalduko dugula, gure helburua ez delako hainbeste Ibonen ideiak halakoak edo bestelakoak ote diren zehaztea, ideia beraren gainean hausnartzea baizik. Barka gaitzala (apur bat behinik behin) Ibonek, beraz.
Izan ere, bi iruzkin hauetan literaturaren historiaren gaineko ikuspegi teleologiko bat agertzen zaigula uste dugu; hau da, historiak (eta bereziki, literaturaren historiak) halako garai edo fase batzuk izango lituzkeela, fase bakoitzak aurrekoa “gaindituko” lukeelarik, fase batek bestea ekarriz eta abar. Hauek dira, besteak beste, Editorearen iruzkinean kritikariak egiten dituen galderak: “ez ote zen aspaldi joan naturalismoaren garaia? Ez ote zen aspaldi xamar adostu errealitatearen errepresentazio errealistena kimera bat dela, eta memoriarik zehatzena ere, birkreazio perfektuena ere fikzio bat dela, konbentziozko irudikapen bat?” Ados egon gaitezke fikzioari buruz dioenarekin, baina ez, ez da joan naturalismoaren garaia. Gaurko egunean Émile Zola edota Clarín-en obrak irakurri ditzakegu plazer handiz, eta honenbestez, ez, ez da joan naturalismoaren garaia. Ez naturalismoarena, ez erromantizismoarena, ez beste hamaika “ismo” aldrebesenak ere. Esate baterako, errealismoa XIX. mendekoa izanik, hamaika dira ildo horretatik jarraitu duten XX. mendeko idazleak (hor daude errealismo magiko, errealismo zikin eta enparauak). Artearen historia estilo (eskola, korronte, nahi dena) metatze eta gainditze gisa irudikatzea ez zaigu egokia iruditzen. Literaturan ez dira gaiak agortzen (zergatik ezingo da ba idatzi gaur “sufritzen duenaren aurrean jendeak, eta batez ere idazleak, trasuntu baten bidez, hartzen duen jarreraren” gaiaren gainean? 1), ez dira estilo eta manerak ganbaretako kutxa zaharretan zigilarazteko eta baztertzeko. Ez dago estilo on eta kaskarrik; obrak dira izatekotan, bikainak, erdipurdikoak, txarrak, zehaztugabeak. Literaturan, gaiak, estiloak, manerak berreskuratu egiten dira etengabe, idazle bakoitzaren eskarmentuaren, jarioaren, garaiaren galbahetatik igarotzeko. Sormenaren eremua ez da estutzen denboraren poderioz eta liburuen edizioak multiplikatu ahala, alderantziz, beti mantentzen da zabal, mugagabe.
Ikuspegi teleologikoaren bertsio muturrekoenek ideia hau azkeneraino daramate, artearen heriotza profetizatzera ailegatuz (Hegel da adibide garbiena, baina baita Oteiza ere gure artean), ohartu gabe, artearen historiak zer edo zer erakusten badu, bere birsortzeko ahalmena dela. Horixe baita paradoxa, infinitu liburu argitaratuta ere beti egongo da obra berriak sortzeko parada. Honek guztiak ez du esan nahi “everything goes”, dena da on, baizik eta agian kritikaren jo puntua beste nonbait jarri behar dela. Bada, sumatzen dugu Ibonen kezketako bat literaturaren baitan egon ohi den errepikatzeko eta tradizioari bizkar emanez idazteko joera hori dela, eta kritika horretan bat egiten dugu. Baina arazoaren muina ez datza, gure arabera, gai sobera “ustiatu” bat jorratu izanean ala estilo literario “gainditu” bat erabiltzean, arazoa arestian aipaturiko galbahetan dago; idazlea ez baldin bada tradizio literarioa koska bat gehiago estutzeko (eta horretarako, neurri batean bederen, ez dago tradizioa kontuan hartzea beste erremediorik) gai. Hau da, gaur egun ere idatz daitezke lan errealistak, naturalistak, erromantizistak, sinbolistak, modernistak, formalistak eta nahi direnak; baita nahi adina gai jorratu ere (bizitza, heriotza, maitasuna, zeinen zintzoak garen, zeinen maltzurrak, zer itsusia den zure jaka urdina eta abar.), baldin eta idazlea hori guztiarekin zerbait orijinala (barkatu hitza) eta interesgarria egiteko gai bada. Eta horretarako errezetarik ez eskatu inon eta inori, idazle eta artista bakoitzak bilatu beharko du bere bidea. Tradizio artistikoa ez da dagoeneko zer idatzi ezin daitekeenaren erakusgarri, aurrerantzean zer egin daitekeenaren adibide baizik.
__________
1- “Hamaika galdera liburu baten aurrean”, Volgako Batelariak, Kritikak, 2005eko azaroaren 17a.
a) Ados.
ResponderEliminarb) Ni ere agnostiko xamar.
c) Bai, literaturak garaik ditu, baina ez dut uste garaiok hasiera eta heriotza data finkorik dutenik. Alegia, ukaezina da garai bakoitzean lan “modernoek” ezaugarri komun batzuk dituztena, sarritan etiketa baten pean (errealismoa, esaterako) izendatzen direnak; baina uste dut ezaugarri horiek literaturaren historiaren beste aldi batzuetan (etorkizunean baita obra modernoetan ere) aurki daitezkeela. Seguruenik, ez dira intentsitate eta maiztasun berean ageriko, baina aditzera eman nahi dudana da historiaren errepresentazio hermetiko horiek didaktikoki emankorrak izanagatik, xede kritikoetarako tentuz erabili behar direna. Gainditu hori ez nuen zentzu baloratiboan erabiltzen (egia esan, zentzu baloratiboan onartuko nuke, kanonaren “aldekoa” bainaiz), zentzu kronologikoan erabili nahi nuen. Hau da, iragana arkaiko moduan irudikatzea (bere garaian ondo egongo zen, baina gaur egun, mesedez), museoko obra gisa.
d) Bai, ados; zerbait berria egiteko tradizioa kontuan izan behar da: zuek diozue iraganekoa ez errepikatzeko, nik diot iraganekoaren gainean berritzeko. Seguruenik gauza oso antzekoak esaten ari gara.
e) Apuntatuta erreferentzia. Gainera, Az?ak gai estetikoei dagokienez esaten dituenak (beste gai batzuei buruz esaten dituenak ez bezala), oro har, interesgarriak eta sakonak iruditu ohi zaizkit.
f) Puntu honetan literaturaren eta egiaren arteko gaia dagoela atzean uste dut. Badirudi, batez ere Ibonek Editorearen kritikan naturalismoaren inguruan hitz egiten zuenean, zera esaten zuela nolabait: naturalismoa oker zegoen, errealitatean errepresentazio errealistarena kimera bat da. Tira, hasteko, galdetu beharko genuke idazle naturalistak zein punturaino ziren filosofia (epistemologia) errealistaren (besteak beste, errealitatea eta hizkuntzaren arteko korrespondentzia onartzen dute) militante eta zein punturaino hautu hori ez zen aukera estetiko soil bat. Dena den, hala baziren ere, ez dut uste balorazio literarioetarako bereziki errelebantea denik errepresentazio errealistarena; hots, obra horiek literarioak diren heinean (eta ez filosofikoak edo zientifikoak) errealitatearen errepresentazio errealista posible denaren gaiak (gai filosofikoa) ez diela eragiten estetikoki. Hortaz, oker egotekotan epistemologia errealista egongo da oker, eta ez literatura naturalista. Bestalde, gogorarazi beharko litzateke gai hau ez dagoela filosofikoki inolaz ere erabat ebatzita (filosofo errealista garrantzitsuak topatu daitezke XX. mendean zehar).
g) Ados.
x) Oso gai interesgarria. Eztabaidatu beharrekoa (beti bezala, inora iritsi gabe. Baina nora iritsiko gara, ba?), zalantzarik gabe. y)Zorionak Eremulauak-ekoei orain arte egindako lanagatik. Zorionak ere bai diseinu berriagatik (oso polita), baina Z) Oso zaila egin zait hain letra txikiarekin eta kurtsibaz hain testu luzeak irakurtzea. Begietako minez bukatu dut eta ez ditut testuak osorik irakurri ahal izan.
ResponderEliminarArgitu behar dut goiko komentarioa ez dela nirea, nahiz eta guztiz ados nagoen dioenarekin. Sinatua: Benetako Angel Erro.
ResponderEliminarLabur-labur:
ResponderEliminarBAT) Pozten naiz, Iban, zure erantzuna jasotzeaz. Eskerrik asko.
BI) Ulertzen dut pseudonimoak ez gustatzea. Niri bai. Niri izenak ez zaizkit gustatzen. Nire izena ez da ezaguna eta ez dut izatea nahi.(Portzierto, X editorea nor zen jartzea soberan zegoen nire ustez. Jendea ez da tontoa, irakurtzen duenak badaki)
HIRU)Lanaren literaturtasunari buruz erabat ados. Baina
LAU) Ez diozu nire komentarioan aipatutako gaiari heldu.
Ederki erantzun didazu, Angel.
ResponderEliminarRubal-rubal in ere:
ResponderEliminar1)
2) Nomadek laguntzen dute azak ulertzen. Horregatik gustatzen zait niri belaunek beren nomadekin sinatzea, eta belaunak azpionarri ez direla dakidan arren politika onekoa, txikienekoa iruditzen zait, elkarri zor diogu arnasketagatik, zoratuko ez bagara.
3) (barkatu izenak erabiltzera bueltatzeagatik) Ez bazaude lanaren literaturtasunari buruz desados
4) ez dakit zertaz hitz egitea nahi duzun (literatur atal honetan), zeren literaturtasuna azal bat baita, bai, barrukoa irensgarria egiteko, eta paradoxikoki barneko hori iragankorra da, galtzen da eta inork ez du faltan botatzen (Kafkak aitarekin zuen benetako harremana nori ardura dio, zeini inporta dio Hermann Kafka putakume bat zen, semearen irakurleoi behintzat ez). Nire ustez, mamia konpartitu ala ez, azal hori da kritikatzea zilegi den gauza bakarra.
5) Barkatu eztabaidaren maila hainbeste jaitsi izateagatik, ezin jarraituzkoa egiteraino.
Baina ez diozue gaiari erantzun!! Zer gertatzen da?
ResponderEliminarAnekdota, anekdota... ez zait iruditzen, baina tira. Ados.
ResponderEliminarBa ni ez nago ados, Juanjo. (Abordaiara berriro ere!) Onartzen dut Angelek esaldi eder honetan esandakoa: "zeren literaturtasuna azal bat baita, bai, barrukoa irensgarria egiteko, eta paradoxikoki barneko hori iragankorra da, galtzen da eta inork ez du faltan botatzen". Bai, baliteke literaturtasuna hori izatea (zuek dakizue nik baino hobeto), baina gauza bat argi daukat: literatura ez da azala bakarrik. Mamia dagoelako idazten da azala haren gainean, beraz barnekoaz aritzea ez dago soberan, nire ustez, literatura atal batean. (are gutxiago, euskal "mundu" editorialaz ari denean)
ResponderEliminarAranaren "Editorea"ren kasuan, azala (literaturtasuna) ederra izango balitz, baina mamirik gabe, txalotuko al genuke? Ez dut uste, edukirik gabeko lana egitea leporatuko genioke, segur aski. Baina Aranaren lana zerbait bada, mamia da. Barru-barrutik irtendakoa, urte luzetan irentsi zuena. Akaso horregatik ez du apaindu nahi izan, mamia ez desitxuratzeko.
Egia da barnekoa iragankorra dela, galtzen dela, Angelek dioen moduan. Baina ez al da (gara) dena iragankorra? Nik iragankorra denaz hitz egiteko gogoa daukat, azala ez denaz.
Badakit itxitzat ematen zela eztabaida, eta akaso nire erantzun honek ez duela ezer onik ekarriko. Baina ez dut ulertzen zergatik ez duzuen gai honetaz hitz egin nahi. Oraindik ez dut ulertzen.