Harold Pinter, 2005eko Nobel saria: Artea, egia eta politika

Urte honetan literaturako Nobel saria irabazi ondoren eskaini zuen honako hitzaldia Harold Pinterrek. Berandu samar bada ere, testua euskarara ekarri dugu, gaurkotasunarekin duen harreman estuaz gain, Pinterrek arteaz eta errealitateaz egiten dituen gogoetak biziki interesgarriak iruditu baitzaizkigu. Aldez aurretik barkamena eskatu nahi dugu itzulpena ez baldin badago jatorrizko testuaren mailan (hala ere, guk dakigula behintzat inork ez du orain arte hobeto egin). Hona hemen beraz Harold Pinterren hitzaldia:

1958an ondokoa idatzi nuen:


?Ez dago desberdintasun handirik errealitatea eta fikzioaren artean, ezta egiazkoa eta gezurrezkoaren artean ere. Gauza bat ez da ezinbestean egia edo gezurra; egia eta gezurra izan daiteke aldi berean.?


Uste dut baieztapen hauek oraindik zentzua dutela eta oraindik aplikatzen direla artearen bidez egiten den errealitatearen ikerketan. Beraz, idazle naizen neurrian, mantendu egiten ditut, baina hiritar moduan ezin dut; hiritar naizen neurrian galdetu behar dut: Zer da egia? Zer da gezurra?


Arte dramatikoan egia topatzea beti da gaitza. Inoiz ez duzu guztiz aurkitzen baina beti ari zara bila sutsuki. Bilaketa da argi eta garbi, eginahala bideratzen duena. Bilatze hori da zure lana. Noizean behin, egiarekin tupust egiten duzu iluntasunean, berarekin talka eginez edo irudi galkor bat edo egiarekin harremana duela dirudien irudi bat harrapatuz, egin duzunaz konturatu ere egin gabe sarritan. Baina benetako egia da arte dramatikoan inoiz ez dagoela horrelako egia bakarrik. Asko daude. Egia hauek elkarri desafioka ari dira, elkarrengandik banantzen dira, elkar islatzen dute, elkarri bizkar ematen diote, elkarri adar joka ari dira, itsuak dira bata bestearentzat. Batzuetan momentu batez egia eskuan duzula sentitzen duzu, atzamarren artetik ihes egin eta galdu egiten den arte.


Askotan galdetu izan didate nola jaiotzen diren nire antzezlanak. Ez dakit nola azaldu. Ez dakit, ezta ere, nire antzezlanen laburpenak egiten, ez badut haietan gertatzen dena kontatzen. Hau da esaten dutena. Hau da egiten dutena.


Obra gehienak esaldi batetik, hitz batetik edo irudi batetik jaiotzen dira. Hitzari irudiak jarraitzen dio segituan. Ezerezetik nire buruan azaldu ziren bi esaldiren adibideak emango dizkizuet. Haien atzetik etorri zen irudia eta irudiaren atzetik ni.


Obrak The Homecoming eta Old Times dira. The Homecoming-eko lehen esaldia ?Zer egin duzu guraizeekin?? da. Old Times-en lehen esaldia ?Iluna? da.


Bi kasuetan ez neukan informazio gehiago.


Lehenengo kasuan norbait guraizeen bila ari zen, noski, eta non zeuden galdetzen zion bere susmoen arabera ziurrenik lapurtu egin zituen pertsonari. Baina nik nolabait banekien galdera jaso zuenari bost axola zitzaizkiola guraizeak eta galdera egin zuen pertsona.


?Iluna?-n norbaiten ilearen deskribapena hartu nuen, emakume baten ilearena, eta galdera baten erantzuna zen. Bi kasuetan behartua ikusi nuen nire burua gaiarekin jarraitzera. Bisualki gertatu zen, oso astiro, itzaletik argira.


Pertsonaiei A, B eta C deituz hasten dut obra bat beti.


Geroago The Homecoming bihurtu zen obran gizon bat ikusi nuen gela soil batean sartzen eta bere galdera luzatzen sofa itsusi batean zaldi lasterketen aldizkari batekin zegoen gizon gazteago bati. Nolabait susmoa izan nuen A aita zela eta B bere semea, baina ez neukan frogarik. Hala ere hau baieztatu nuen apur bat beranduago B-k (geroago Lenny izango zenak) A-ri (geroago Max) zera esaten dionean: ?Aita, inporta dizu hizketa gaia aldatzen badugu? Zerbait galdetu nahi dizut. Lehen afaldu dugunak nola du izena? Nola deitzen diozu zuk? Zergatik ez duzu txakur bat erosten? Txakurrentzako sukaldaria zara. Benetan. Janaria txakurrentzako prestatzen ari zarela uste duzu.? Beraz B-k A-ri ?aita? esaten dionetik arrazoizkoa iruditu zitzaidan aita-semeak zirela onartzea. A sukaldaria zen argi eta garbi eta ez zuen ematen bere janariak begirune handirik sortzen zuenik. Esan nahi al zuen horrek ez zegoela amarik? Ez nekien. Baina, orduan nire buruari esan nion moduan, gure hasierek inoiz ez dakite gure bukaerez.


?Iluna?. Leiho handi bat. Arratsaldeko zerua. Gizon bat, A (gero Deeley izango zena), eta emakume bat B (gero Kate bihurtuko zen) eserita edari batzuekin. ?Lodia edo argala?? galdetzen du gizonak. Nori buruz ari dira? Baina gero emakume bat ikusten dut, C (gero Anna bihurtuko zena), leihoan jarrita, bestelako argi batekin, beraiei bizkarra emanez, bere ile iluna.


Momentu arraroa da, ordura arte existitzen ez ziren pertsonaia batzuk sortzeko momentua. Ondoren datorrena etenka dator, zalantzazkoa da, haluzinagarria eta guzti nahiz eta batzuetan elur-jausi geldiezina izan daitekeen. Egilearen posizioa bitxia da. Zentzu batean pertsonaiek ez diote ongietorria ematen. Pertsonaiek kontra egiten diote, ez da erraza haiekin bizitzea, definiezinak dira. Egia esan, ezin diezu agindurik eman. Neurri bateraino amaigabeko partida bat jokatu dezakezu beraiekin, katua eta sagura, itsumandoka, gorde-gordeketan. Baina azkenean zure eskuetan hezur-haragizko pertsonak dauzkazula aurkitzen duzu, borondate eta sentsibilitate propioekin, aldatu, manipulatu edo distortsionatu ezin dituzun zatiz osatuak.


Beraz artean mintzaira anbizio handiko elkartruke bat da, harea mugikorrak, tranpolin bat, edozein momentutan zure oinen, egilearen oinen, azpian ireki daitekeen izoztutako urmael bat.


Baina esan dudan moduan, egiaren bilaketa ezin da inoiz gelditu. Ezin da gibeleratu, ezin da atzeratu. Aurre egin behar zaio, hortxe bertan, berehala.


Antzerki politikoak erabat desberdina den arazo multzoa erakusten du. Sermoiak sahiestu behar dira kosta ala kosta. Funtsezkoena objetibitatea da. Pertsonaiei beren kasa arnas hartzen utzi behar zaie. Egileak ez ditu giltzapetu behar, ezta mugatu ere, bere gustuak, gogoak edo aurreiritziak asetzeko. Prest egon behar da beraiengana angelu anitzetik hurbiltzeko, inhibiziorik gabe eta perspektiba aukera zabal batetik, ustekabean harrapatuz, agian, noizean behin, baina hala ere nahi duten bidetik joaten utzi gabe. Horrek ez du beti funtzionatzen. Eta noski, satira politikoa ez da arau hauetara lotzen. Egiaz, kontrakoa egiten du hain justu, hori baita bere benetako funtzioa.


Uste dut nire The Birthday Party lanean abagune sorta zabal batek funtzionatzeko bidea ematen dudala, aukeren oihan trinko batean, dominazio ekintza batean arreta jarri aurretik.


Mountain Language-ek ez du horrelako funtzionamentu zabaltasunera iristeko asmorik. Basatia da, laburra eta desatsegina. Baina obrako soldaduak ondo pasatzen dute horrekin. Batek ahaztu egiten du batzuetan torturatzaileak erraz aspertzen direla. Barre piska bat egin behar dute goiari eusteko. Gertakari hau, noski, Bagdadeko Abu Graib-eko gertakariekin baieztatu da. Mountain Language-ek 20 minutu baino ez du irauten, baina orduak eta orduak jarraitu zitzakeen, behin eta beste behin eta beste behin errepikatuz, gauza bera etengabe, behin eta beste behin, orduak orduen atzetik.


Ashes to Ashes, bere aldetik, ur azpian gertatzen dela iruditzen zait. Itotzen den emakume bat, bere eskua olatuen artetik ur gainera ateratzen, hondoratu eta desagertzen, norbaiten bila, baina inor topatzen ez duela, ez ur gainean ez azpian, itzalak bakarrik aurkituz, isladak, flotatzen; emakumea, figura galdua hondoratzen ari den paisaian, emakume bat, besteei bakarrik eragiten ziela ematen zuen hondamenditik ihes egin ezinik.


Baina, besteak hil ziren moduan, bera ere hil egin behar da.


Hizkuntza politikoa, politikariek erabiltzen duten moduan, ez da lurralde hauetako bakar batean ere sartzen, politikarien gehiengoak eskura dauzkagun ebidentzien arabera, ez baitu interesik egian, boterean eta botere horri eustean baizik. Botere horri eusteko beharrezkoa da jendea ezjakintasunean mantentzea, egia ezagutu gabe bizi daitezela, beren bizitzei buruzko egia bada ere. Inguruan duguna gezur sare erraldoia da eta hortik elikatzen gara.


Mudu guztiak dakien moduan Irak inbaditzeko arrazoi nagusia Sadam Husseinek oso arriskutsuak ziren suntsipen handiko armen biltegiak edukitzea izan zen, horietako batzuk 45 minutuan jaurtitzeko prest egon zitezkeenak, izugarrizko suntsipena sortzeko indarrarekin. Egia zela ziurtatu ziguten. Ez zen egia. Irakek Al Kaedarekin harremana zuela esan ziguten eta New Yorken 2001eko irailaren 11n izandako basakeriaren erantzule zela neurri batean. Egia zela ziurtatu ziguten. Ez zen egia. Irakek munduaren segurtasuna mehatxuan jartzen zuela esan ziguten. Egia zela ziurtatu ziguten. Ez zen egia.


Egia erabat desberdina den zerbait da. Egiak zerikusia du Estatu Batuek munduan bere papera ikusteko duten moduarekin, eta paper hori hezumamitzeko aukeratzen duten moduarekin.


Baina orainera itzuli aurretik iragan hurbilera begiratu nahi nuke, esan nahi dut, Bigarren Mundu Gerraren bukaeraz geroztik Estatu Batuen kanpo politikara. Uste dut gure eginbeharra dela garai honi nolabaiteko azterketa ezartzea, nahiz eta modu osagabe batean izan, hori baita hemen daukagun denborak utziko digun bakarra.


Mundu guztiak daki zer gertatu zen Sobiet Batasunean eta ekialdeko Europa osoan gerra ondoko garaian: basakeria sistematikoa, era askotako ankerkeriak, pentsamentu independientearen jazarpen erruki gabea. Hori guztia luze eta zabal dokumentatu eta ziurtatu dute.


Baina nik uste dut AEBren krimenak garai berean azaletik baino ez direla bildu, are gutxiago dokumentatu edo onartu edo krimen modura aitortu. Honi heldu behar diogula uste dut eta munduaren gaur egungo egoerak baduela harremanik gai honen inguruko egiarekin. Sobiet Batasunaren existentziagatik neurri bateraino mugatuta badaude ere, Estatu Batuek munduaren luze-zabalean egin dituzten ekintzak argi utzi zuten baimen osoa zeukatela nahi zutena egiteko.


Herrialde subirano baten inbasio zuzena inoiz ez da Estatu Batuen metodo gogokoena izan. Kasu gehienetan, nahiago izan dute beraiek ?intentsitate baxuko gatazka? moduan definitu dutena. Intentsitate baxuko gatazkak esan nahi du milaka pertsona hiltzen direla baina beren gainera bonba bat botata kolpean hilko liratekeenak baino mantsoago. Esan nahi du herrialdearen bihotza zornatzen duzula, tumore gaizto bat ezartzen duzula eta haratustelaren garapenari so egiten diozula. Herria menperatua izan denean ?edo hiltzeraino egurtua ?gauza bera da? eta zure lagunak, militarrak eta korporazio handiak boterean eroso esertzen direnean, zu kameraren aurean jartzen zara eta demokrazia gailendu dela esaten duzu. Hau izan zen normalena AEBen kanpo politikan hitz egiten ari naizen urte haietan.


Nikaraguako tragedia oso adibide adierazgarria izan zen. Hemen azaltzeko aukeratu nuen, munduan Estatu Batuek beren burua nola ikusten duten adierazteko adibide garbi moduan, bai orduan eta bai orain.


Ni Londreseko AEBko enbaxadan izan nintzen bilera batean laurogeiko hamarkadaren amaieran.


Estatu Batuetako Kongresua Nikaraguako estatuaren aurkako kanpainarako Contrari diru gehiago eman edo ez erabakitzekotan zegoen. Ni Nikaraguaren izenean hitz egitera joan zen delegazioko kidea nintzen, baina delegazioko pertsona garrantzitsuena Aita John Metcalf zen. AEBko taldearen burua Raymond Seitz zen (orduan enbaxadorearen laguntzailea, gero bera izango zen enbaxadorea). Aita Metcalfek zera esan zuen: ?Jauna, parrokia bateko zuzendaria naiz Nikaraguaren iparraldean. Nire eliztarrek eskola bat eraiki zuten, osasun zentru bat, kultur etxe bat. Bakean bizi ginen. Duela hilabete gutxi Contraren talde batek parrokia erasotu zuen. Dena sutsitu zuten: eskola, osasun zentrua, kultur etxea. Erizainak eta irakasleak bortxatu zituzten, medikuak erail, modurik basatienean. Basapiztien moduan portatu ziren. Mesedez, exijitu ezazu AEBko gobernuak jarduera terrorista nazkagarri honi ematen dion babesa erretira dezala?.


Raymond Seitzek gizon arrazional, arduratsu eta sofistikatua izateagatik oso izen ona zuen. Giro diplomatikoetan asko errespetatzen zuten. Entzun zuen, tarte bat hartu zuen eta ondoren handitasunez hitz egin zuen. ?Aita? esan zuen, ?utzidazu zerbait esaten. Gerran jende errugabeak beti sufritzen du?. Isiltasun hotz bat etorri zen. Begiratu egin genion. Ez zituen begiak kliskatu ere egin.


Errugabeek, egia esan, beti sufritzen dute.


Azkenean norbaitek esan zuen: ?Baina kasu honetan ?pertsona errugabeak? zure gobernuak diruz lagundutako ankerkeria izugarri baten biktimak izan dira, bat askoren artean. Kongresuak Contrari diru gehiago ematen badio mota honetako ankerkeria gehiago izango dira. Ez al da hala? Ez al da beraz zure gobernua herrialde subirano bateko herritarren aurkako erailketa eta suntsipen ekintzak babestearen erruduna??


Seitz ez zen larritu. ?Ez dut uste gertakariak aurkeztu diren moduan ikusita zure baieztapenekin bat egiten dutenik? esan zuen.


Enbaxadatik joaten ari ginen bitartean laguntzaile estatubatuar batek nire lanekin gozatu zuela esan zidan. Ez nion erantzun.


Gogoratu behar dizuet orduko presidenteak, Reaganek, ondoko adierazpena egin zuela: ?Contra gure Aita Fundatzaileen baliokide morala da?.


Estatu Batuek Nikaraguan Somozaren diktadura basatia babestu zuten berrogei urtez. Nikaraguako herriak, sandinistek gidatuta, erregimen hori garaitu zuen 1979an, sekulako iraultza herritarra.


Sandinistak ez ziren perfektuak. Harrokeria puntu argi bat zuten eta beren filosofia politikoak zenbait elementu kontraesankor zituen. Baina inteligenteak ziren, arrazionalak eta zibilizatuak. Jendarte egonkor, zintzo eta plurala lortzeko helburua zuten. Heriotz zigorra abolitu zuten. Ehundaka mila nekazari pobre halabeharrezko heriotzetik libratu ziren. 100.000 bat familiari lurren jabetza tituluak eman zitzaizkien. Bi mila eskola eraiki ziren. Hezkuntza kanpaina nabarmen bati esker herrialdeko analfabetismoa zazpirena baino gutxiatora jeitsi zuen. Doako hezkuntza eta osasun zerbitzuak ezarri ziren. Haurren heriotza-tasa heren batera jeitsi zen. Polioa errotik desagertarazi zen.


Estatu Batuek iraultza marxista/leninistak bailiren salatu zituzten lorpen hauek. Adibide arriskutsua ari zen ezartzen Estatu Batuetako gobernuaren ikuspuntutik. Nikaraguari justizia sozial eta ekonomikoaren oinarrizko arauak ezartzen utziz gero, osasun eta hezkuntza mailak haztea eta batasun soziala eta errespetu nazional propioa erdiesteko aukera emanez gero, aldameneko herrialdeei galdera berak sortuko zitzaizkien eta gauza berberak egingo zituzten. Momentu hartan noski, El Salvadorreko status quoaren aurkako erresistentzia bortitza zegoen.


Lehenago inguruan dugun ?gezur sare erraldoiaz? hitz egin dut. Reagan presidenteak normalean ?ziega totalitario? moduan deskribatzen zuen Nikaragua. Hedabideek eta noski, britaniar gobernuak, azalpen zehatz eta impartziala bailitzan hartu zuten hau. Baina egiaz ez zegoen gobernu Sandinistaren agindupeko heriotz-eskuadroien inguruko agiririk. Ez zegoen torturari buruzko agiririk. Ez zegoen militarren bortizkeria sistematiko edo ofizialaren inguruko agiririk. Ez zuten apaizik hil Nikaraguan. Izan ere, hiru apaiz zeuden gobernuan, bi jesuita eta eta Maryknoll-eko misiolari bat. Ziega totalitarioak oso gertu zeuden benetan, El Salvadorren eta Guatemalan. Estatu Batuek 1954an Guatemalak demokratikoki aukeratutako gobernua azpiratu zuen eta 200.000 pertsona inguru aurrerantzeko diktadura militarren biktima izan zirela uste da.


Munduko sei jesuita bikainenetarikoak doilorki erail zituzten 1989an Georgian, Fort Benning-en, AEBen entrenatutako Alcatl erregimentuko batailoi baten eskuetan San Salvadorren, Ertamerikako Unibertsitatean. Izugarri adoretsua zen gizon hura, Romero artzapezpikua, jendeari hitz egiten ari zen bitartean izan zen eraila. 75.000 pertsona hil zirela uste da. Zergatik hil zituzten? Bizimodu hobea posiblea zela eta erdietsi behar zela uste zutelako hil zituzten. Sinesmen horrek segituan komunista bilakatu zituen. Oinordetzan jaso zituzten statu quo-a, amaigabeko pobrezia egoera, gaixotasuna, beheratzea eta zapalkuntza ezbaian jartzen ausartu zirelako hil ziren.


Estatu Batuek azkenean gobernu sandinista azpirarazi zuten. Urteak eraman zituen eta nahiko lan eman zuen erresistentziak, baina jazarpen ekonomiko gupidagabeak eta 30.000 hildakok azkenerako nikaraguako herriaren adorean azpijana egin zuten. Akituta eta berriro ere pobreziara kondenatuta. Kasinoak itzuli ziren herrialdera. Doako osasuna eta hezkuntza amaitu egin ziren. Negozio handiak gogotik itzuli ziren. ?Demokrazia? nagusitu zen.


Baina ?politika? hau ez zen inola ere Ertamerikara mugatu. Munduaren alde guztietara zabaldu zen. Ez zuen amaierarik. Eta inoiz gertatu izan ez balitz bezala da.


Estatu Batuek lagundu eta kasu batzuetan sortu egin dituzte Bigarren Mundu Gerraz geroztik munduan izan diren diktadura militar eskuindar guztiak. Indonesiaz, Greziaz, Uruguaiz, Brasilez, Paraguaiz, Haitiz, Turkiaz, Filipinetaz, Guatemalaz, El Salvadorrez eta nola ez Txilez ari naiz. Estatu Batuek Txileri 1973an ezarritako izugarrikeria ezingo da inoiz garbitu eta ahaztu.


Ehundaka mila hilketa izan ziren herrialde hauetan guztietan. Izan al ziren? Estatu Batuen kanpo politikari egotzi ahal zaizkio heriotz horiek kasu guztietan? Erantzuna bai da, heriotz horiek izan ziren eta Estatu Batuen kanpo politikari egotzi ahal zaizkio. Baina zuek ez zenukete jakingo.


Ez zen inoiz gertatu. Inoiz ez zen ezer gertatu. Gertatzen ari zenean ere ez zen gertatzen ari. Ez zuen axola. Ez zuen interesik. Estatu Batuen krimenak sistematikoak, etengabekoak, doilorrak, gupidagabeak izan dira, baina oso jende gutxik hitz egin du haiei buruz. Trebetasuna onartu behar zaio Amerikari. Mundu zabalean boterearen manipulazio ia klinikoa burutu du, ongi unibertsalaren aldeko indarra izatearen maskara ipini duen bitartean. Hipnosi ariketa bikaina izan da, buru argikoa eta arrakasta itzela izan du.


Esaten dizuet Estatu Batuak direla dudarik gabe ikuskizun ibiltari handiena. Basatiak izan daitezke, axolagabeak, destainariak, ankerrak baina oso azkarrak ere badira. Saltzaile moduan ez dute parekorik, eta hoberen saltzen duten produktua beren buruentzako maitasuna da. Arrakasta handia da. Entzun itzazue Estatu Batuetako presidente guztiak telebistan, ?herri amerikarra? hitzak erabiltzen, honako esaldian bezala: ?herri amerikarrari esaten diot otoi egiteko eta herri amerikarraren eskubideak defendatzeko garaia dela eta herri amerikarrari eskatzen diot bere presidentearekin fedea izan dezala, herri amerikarraren onerako hartuko duen ekintzan?.


Amarru bikaina da. Hizkuntza pentsamentua kontrolatuta mantentzeko erabiltzen da gaur egun. ?Herri amerikar? hitzek lasaitasun kuxin oso sentsuala sortzen dute. Ez duzu pentsatu behar. Kuxinaren gainean etzan besterik ez. Kuxinak zure inteligentzia eta zure gaitasun kritikoa ito ditzake, baina oso erosoa da. Honek ez du funtzionatzen, noski pobreziaren mailatik behera bizi diren 40 milioi pertsonekin eta Estatu Batuen luze-zabalean hedatzen den kartzeletako ?gulag?-etan dauden gizon eta emakumeekin.


Estatu Batuak ez dira dagoeneko intentsitate baxuko gatazkekin kezkatzen. Ez dute inolako interesik ikusten zuhurra eta maltzurra izatean. Mahai gainean jartzen dituzte beren kartak beldur eta faborerik gabe. Besterik gabe bost axola zaizkio Nazio Batuak, nazioareko legea edo disidentzia kritikoa, indarge eta hutsalak iruditzen baitzaizkio. Bere gona txakur propioa du gainera atzean uzkurtuta, Britainia Handi patetiko eta nakarra.


Zer gertatu zaio gure sentsibilitate moralari? Izan al dugu inoiz? Zer esan nahi dute hitz hauek? Egunotan hain gutxi erabiltzen den hitz bati buruz ?kontzientzia? ari dira? Kontzientzia bat, ez bakarrik gure ekintzekin erabiltzeko, besteen ekintzetan dugun erantzukizun partekatuarekin erabiltzeko baizik. Dena hilda al dago? Begira Guantanamoko badia. Ehundaka lagun kargurik gabe atxilotuta hiru urte baino gehiagoz, lege-ordezkaririk eta beharrezko epaiketarik gabe, teknikoki betirako atxilotuta. Erabat legez kanpokoa den egitura hau Genevako Konbentzioaren aurka mantentzen da. Hau onartzeaz gain nekez egin du galderarik ?Nazioarteko komunitatea? deitzen denak. Bere burua ?mundu librearen lider? moduan ikusten duen herrialdea ari da ankerkeria kriminal hau egiten. Pentsatzen al dugu Guantanamoko badiako biztanleetan? Zer diote hedabideek haiei buruz? Noizean behin agerrarazten dituzte ?aipamen txiki bat seigarren orrian. Inorenak ez diren lurretara igorri dituzte, eta esan dezakegu agian ez direla inoiz itzuliko. Gaur egun asko gose-greban daude, indarrean elikatuta, biztanle Britaniarrak barne. Ez dago fintasunik elikadura prozesuetan. Ez lasaigarri eta ez anestesiarik. Zure sudurrean eta ahoan jarritako hodi bat besterik ez. Odola botatzen duzu oka. Hau tortura da. Zer esan du honi buruz Kanpo Arazoetako idazkari Britaniarrak? Ezer ez. Zer esan du Lehen Ministro Britaniarrak honi buruz? Ezer ez. Zergatik ez? Estatu Batuek zera esan dutelako: Guantanamoko badiako gure jokabidea kritikatzea ez da adiskidantzazko ekintza. Gurekin edo gure aurka zaude. Eta beraz Blair isildu egiten da.


Iraken inbasioa gaizkileen ekintza izan da, estatu-terrorismo ekintza argia, nazioarteko legeen kontzeptuari erabateko erdeinua erakutsiz. Inbasioa ekintza arbitrarioa izan zen, gezurren gaineko gezur andana batek eta hedabideen (eta hortaz publikoaren) manipulazio nazkagarri batek bultzatua; Ekialde Hurbilean Estatu Batuen kontrol ekonomiko eta militarra sendotzeko ekintza, askapen ekintza modura maskaratua ?azken baliabide gisara? beste justifikazio guztiak bakar-bakarrik erori dira. Ehundaka eta ehundaka errugaberen heriotza eta mutilazioaren erantzulea den indar militarraren adierazpen izugarria.


Tortura, zatikatze bonbak, uranio pobretua, ausazko hilketa, miseria, degradazio eta heriotza-ekintza zenbaezinak ekarri dizkiogu irakeko herriari eta ?Ekialde Hurbilera askatasuna eta demokrazia eramatea? deitzen diogu horri.


Zenbat pertsona hil behar dituzu masa-hiltzaile eta gerra kriminaltzat har zaitzaten? Ehun mila? Nahikoa eta gehiago, pentsatuko nuke nik. Horregatik da bidezkoa Blair eta Bush Nazioarteko Zigor Auzitegian auzipetzea. Baina Bush azkarra izan da. Ez du Nazioarteko Zigor Auzitegia onetsi. Horregatik soldadu edo politikari amerikar bat atxilotua izanez gero Bushek marineak bidaliko lituzkeela ohartarazi du. Baina Tony Blairrek Auzitegia onetsi du eta horregatik jazarri dezakete. Auzitegiari bere helbidea eman diezaiokegu, interesa badute: Downing Street-eko 10. zenbakia da, Londresen.


Heriotzak garrantzia gutxi du testuinguru honetan. Biek, Bushek eta Blairrek urrun ipintzen dute heriotza, atzealdeko aleetan. Gutxienez 100.000 irakiar hil ziren amerikarren misil eta bonbengatik, irakeko matxinada hasi aurretik. Pertsona hauek ez dira existitzen orain. Beren heriotzak ez dira existitzen. Zuriguneak dira. Ez dira hildako moduan azaltzen agirietan. ?Ez ditugu gorpuak zenbatzen? esan zuen Tommy Franks general amerikarrak.


Inbasioa baino lehen egunkari britainiarren azaletan Blairren argazki bat argitaratu zen ume irakiar baten masailean musu ematen. ?Esker oneko umea? zioen argazki oinak. Egun batzuk beranduago besorik gabeko lau urteko ume baten kontua azaldu zen argazki batekin, barruko orrialde batean. Misil batek harrapatu zuen bere familia. Bera izan zen bizirik atera zen bakarra. ?Noiz berreskuratuko ditut nire besoak?? galdetzen zuen. Kontu hura desagertu egin zen. Ongi, Tony Blairrek ez zeukan besoetan, ezta beste mutilatutako edozein haur ere, ezta odoleztatutako beste edozein gorpu ere. Odola zikina da. Zure alkandora eta gorbata zikintzen ditu telebistan hitzaldi zintzo bat egiten ari zarenean.


Hil diren 2.000 estatu batuarrak lotsaizuna dira. Iluntasunean eramaten dituzte hilobira. Hiletak diskretuak dira, arriskutik urrun. Mutilatuak beren oheetan usteltzen dira, batzuk bizi guztirako. Honela biak, mutilatuak eta hildakoak, usteldu egiten dira, hilobi mota desberdinetan.


Hemen daukazue Pablo Nerudaren ?Gauza batzuk azaltzen ditut? poemako aipu bat:


Eta goiz batez dena sutan zegoen

eta goiz batez suak

lurretik ateratzen ziren

izakiak irentsiz,

eta geroztik sua,

bolbora geroztik,

eta geroztik odola.

Lapurrak hegazkin eta mairuekin,

lapurrak eraztun eta dukesekin

lapurrak fraide beltz bedeinkariekin

zerutik zetozen umeak hiltzera

eta kaleetan umeen odola

korrika soilik, umeen odola bailitzan


Txakalek baztertuko lituzketen txakalak

kardu lehorrek ttu eginez hozka egingo lioketen harriak,

sugegorriek gorrotatuko lituzketen sugegorriak!


Zuen aurrean ikusi dut Espainiaren

odola altxatzen

harrokeria eta labanen

olatu bakar batean zuek itotzeko


General

traidoreak:

ikusi nire etxe hila

ikusi Espainia apurtua:

baina etxe bakoitzetik sutan dagoen metala ateratzen da

loreen ordez

baina Espainiako tarte bakoitzetik

Espainia ateratzen da

baina hildako ume bakoitzetik begidun fusil bat ateratzen da

baina krimen bakoitzetik balak jaiotzen dira

egun batean bihotzaren lekua

aurkituko dizuetenak


Galdetuko duzue: Zergatik haien poesiak

ez digu ametsaz, hostoez hitz egiten

sorterriko sumendi handiez?


Etor zaitezte odola kaleetan ikustera

etor zaitezte

odola kaleetan ikustera

etor zaitezte odola

kaleetan ikustera!


Argi utzi nahiko nuke Nerudaren poema aipatzean ez naizela inola ere Espainiar Errepublika Sadam Husseinen Irakekin konparatzen ari. Neruda aipatzen dut poesia garaikideko beste inon ez nuelako zibilen kontrako bonbardaketari buruz hain deskribapen indartsu eta erraietakoa irakurri.


Lehenago esan dut Estatu Batuak argi eta garbi ari direla orain kartak mahai gainean jartzen. Hau da kasua. Bere politika ofiziala gaur egun ?espektro guztiaren gaineko nagusitasuna? bezala definitzen da. ?Espektro guztiaren gaineko nagusitasuna?. Hauek ez dira nire hitzak, beraienak dira. ?Espektro guztiaren gaineko nagusitasuna?-k lurra, itsasoa, airea eta espazioaren kontrola esan nahi du eta baliabide guztiena.


Estatu Batuek mundu osoko 702 base militar okupatzen dituzte 132 herrialdetan, Suitzaren ohorezko salbuespenarekin, noski. Ez dakigu oso ondo nola iritsi den hor egotera baina egiaz hor dago.


Estatu Batuek 8.000 buru nuklear aktibo eta erabilgarri dituzte. Bi mila beren tiro lekuetan daude alertan, ohartarazpen bat jaso ondoren 15 minutuan jaurtitzeko prest. ?Bunker suntsitzaile? izeneko indar nuklearreko sistema berriak garatzen ari da. Britainiarrak, beti laguntzeko prest, bere Trident misil nuklearra ordezkatu nahiean ari dira. Nori, galdetzen diot nire buruari, ari dira apuntatzen? Osama Bin Ladeni? Zuri? Niri? Joe Dokesi? Txina? Paris? Nork daki? Badakiguna da ume-erokeria hau ?arma nuklearren jabetza eta mehatxu moduko erabilera? gaur egungo amerikar filosofia politikoaren bihotzean dagoela. Geure buruei gogorarazi behar diegu Estatu Batuak etengabeko entrenamentu militarrean daudela eta ez dutela erlaxatuko direnaren zeinurik adierazten.


Milaka jende Estatu Batuetan, milioiak ez badira, egiaz nazkatuta, lotsatuta eta haserretuta daude beren gobernuaren ekintzekin, baina gauzak dauden moduan ez dira indar politiko koherente bat ?oraindik. Baina ez da probablea Estatu Batuetan egunero hazten ikusi dezakegun kezka, ezinegona eta beldurra gutxituko direnik.


Badakit Bush presidenteak oso diskurtso idazle trebeak dituela baina lan horretarako nire burua aurkeztu nahiko nuke bolondres moduan. Ondoko hitzaldi laburra proposatzen dut berak nazioari telebistaz irakurri ahalko liokeena. Serio ikusten dut, ilea kurioso orraztuta, serio, irabazle, zintzo, seduktore sarritan, batzuetan irribarre ironiko bat erabiliz, harrigarriro erakargarria, gizon-gizona.


?Jainkoa ona da. Jainkoa handia da. Jainkoa ona da. Nire jainkoa ona da. Bin Ladenen jainkoa gaiztoa da. Berea jainko gaiztoa da. Sadamen jainkoa ere gaiztoa zen, nahiz eta ez zuen bat ere. Bera barbaro bat zen. Gu ez gara barbaroak. Guk ez ditugu jendearen buruak mozten. Guk askatasunean sinesten dugu. Jainkoak ere bai. Ni ez naiz barbaroa. Ni askatasuna maite duen demokrazia bateko burua naiz, demokratikoki hautatua. Nazio gupidatsua gara. Elektrokuzio eta injekzio gupidatsuak ematen dizkiogu jendeari. Nazio zoragarria gara. Ni ez naiz diktadore bat. Bera bada. Ni ez naiz barbaroa. Bera bada. Eta bera ere bai. Haiek denak dira. Nik aginte morala daukat. Ikusten duzu ukabil hau? Hau da nire aginte morala. Eta ez ezazu ahaztu?.


Idazle baten bizitza izugarri zaurgarria da, ia jarduera biluzia. Ez dugu horregatik negar egin behar. Idazleak bere hautua egiten du eta bertan gelditzen da. Baina egia da haize guztietara zabalik dagoela, horietako batzuk benetan izoztuak. Bakarrik zaude, zure kontura. Ez duzu aterperik topatzen, ezta babesik ?gezurra esaten ez baduzu? kasu horretan, noski, zure babesa eraiki baituzu eta, esan liteke, politikari bihurtu zarela.


Heriotza nahikotxo aipatu dut arratsalde honetan. ?Heriotza? izeneko nire poema bat aipatuko dut orain:


Non aurkitu zuten gorpua?

Nork aurkitu zuen gorpua ?

Gorpua hilda al zegoen aurkitu zutenean?

Nola aurkitu zuten gorpua?


Nor zen gorpua?


Nor zen hil eta baztertutako gorpuaren

Aita edo alaba edo anaia

Edo osaba edo arreba edo ama edo semea?


Hilda al zegoen gorpua bazterrean utzi zutenean?

Baztertu al zuten gorpua?

Nork baztertu zuen?


Biluzik zegoen gorpua edo bidaiarako jantzia?

Zerk eraman zintuen gorpua hildakotzat jotzera?

Hildakotzat jo al zenuen gorpua?

Zenbat ezagutzen zenuen gorpua?

Nola jakin zenuen gorpua hilda zegoela?


Garbitu zenuen gorpua

Bi begiak itxi zenizkion

Gorpua lurperatu zenuen

Bazterrean utzi zenuen

Musu bat eman zenion gorpuari


Ispilu bati begiratzen diogunean eskeintzen digun irudia zehatza dela pentsatzen dugu. Baina milimetro bat mugitzen bazara irudia aldatu egiten da. Orain bertan, amaigabeko isladen zirkulu bati begira gaude. Baina batzuetan idazleak ispilua apurtu behar du ?egia ispiluaren beste aldetik ari zaigulako begira.


Uste dut, dauden zailtasun izugarriak egon arren, gure bizitza eta jendarteen benetako egia definitzeko erabakimen irmo, apurtezin eta atzera bueltarik gabekoa denoi eragiten digun ezinbesteko beharra dela. Eginbeharra da, izan.


Gure ikuspegi politikoaren baitan horrelako borondaterik ez badago, ez daukagu ia galdu zaiguna berreskuratzeko esperantzarik: pertsonen duintasuna.


Jatorrizko testua eta bideoa: