Inork ez zuen pentsatzen migrazio saileko bulegari ilun hura, lan orduak amaituta inork jakin gabe idazten aritzen zena, mito literario bat bilakatuko zela. Bi obra besterik ez zituen idatzi, ?Lautada sutan? ipuin bilduma 1953an eta ?Pedro Paramo? eleberria 1955ean, baina Juan Rulforen itzala oso luzea da Hego Amerikako eta munduko literaturaren historian.
Sei urte zituen 1923an bere aita erail zutenean. Lau gehiago ama gabe geratu zenean. Gurasoak hain goiz galtzeak sekulako eragina izan zuen Rulforengan eta noski, bere idazkietan. Oso nabaria da hori ?Pedro Paramo? eleberrian: obraren lehen paragrafoan hiltzen da Juan Preciadoren (nobelaren lehen erdiko protagonista) ama. Hil aurretik ordea, semeari bere aita bilatuko duela zin eginarazten dio. Pedro Paramo da bere aita, Mexikoko herri txiki bateko jauntxo bihozgabe bat. Aitaren bila Comala izeneko herri mortura helduko da, iraganeko hotsez beteta dagoen atmosfera itogarrira.
Mexikoko nekazal guneak azalduko zaizkigu Rulforen istorioetan. Herriska txiki eta pobreak, jauntxokeria, heriotza... Bistan da tematika aldetik gogorrak direla idatzita utzitako nobela eta ipuinak. Baina gai ilunak esku artean erabilita ere idazleak ez du literatura astuna egiten, deskribapenetan idazkera poetikoaren erabilera eta pertsonaien elkarrizketetan mexikoko herrixketako hizkera herrikoia uztartzeari esker. Gainera, Rulfok heriotzaren gaia naturaltasun osoz darabil, eta horrek txundituta utziko du ziurrenik euskal irakurlea.
Baina hori lehenengo hurbilketa besterik ez da. Rulforen obran benetan harrigarria dena, denborarekin, istorioen kronologiarekin egiten duen deformazioa da. Zaila da oso Rulforen kontakizun bat lerro kronologiko baten barruan sartzen, eta horrek arrasto berezia uzten du irakurlearengan. Adibide gisa, ?Pedro Paramo? eleberriko esaldi hau: ?Handik urte askotara, Renteria aita bere ohearen gogortasunak esna eduki eta gero irtetera behartu zuen gauaz gogoratuko zen?. Agerikoa da Rulfok denborak konbinatuz lortutako efektua, gerora Gabriel Garcia Marquezek, ?Cien a?os de soledad?-en esate baterako, ezagun egin zuena.
Rulforen bi liburuak euskaratuta daude: Koldo Etxabek itzuli zuen ?Lautada sutan? 1986an eta Juan Gartzia Garmendiak ?Pedro Paramo? 2002an. Gazteleraz irakurtzen ikasi duenak gainera www.sololiteratura.com webgunean topatu ditzake bi obrak oso osorik.
No hay comentarios:
Publicar un comentario